Ta përshkruash gjendjen ekonomike të një vendi kërkon kohë dhe mund, por gjithashtu edhe precizitet. Ne morëm përsipër të shkruajmë për disa çështje ekonomike të Kosovës dhe Maqedonisë, por në një kontekst vetëm sipërfaqësor, duke mos hyrë aq edhe në imtësira dhe vlera numerike.

      Ajo që e mban një shtet dhe që e bën atë të fuqishëm është ekonomia, pra pasuria e një shteti është ekonomia.

      Në këtë trajtim kemi të bëjmë me disa terme ekonomike, ku në vazhdim do t’i cekim më kryesoret, dhe pas të cilave do të vijë edhe analiza që e cekëm më lartë.

      Rroga është sasia e të hollave që jepet si kundërvlerë për punën e kryer. Varësisht nga marrëveshja në mes të punëmarrësit dhe punëdhënësit rroga jepet për disa orë brenda ditës ose muajit. Zakonisht për marrëveshjet afatgjata rrogat jepen për orët e punës brenda një muaji dhe quhen rroga mujore, mirëpo në feudalizëm, kapitalizëm dhe sistemet tjera ku sindikatat nuk janë të plotfuqishme, rrogat jepen edhe për disa orë të dhëna pune brenda ditës apo javës.

      Paga është sasia e të hollave që jepet si kompensim i punës së dhënë që zakonisht paguhet për muaj. Përndryshe paga merret edhe si të ardhura mujore të nënpunësve dhe të punësuarve tjerë që për bazë nuk i kanë orët e punës por paguhen sipas marrëveshjes në mes të punëdhënësit dhe punëmarrësit.

      Çdo punëtor përgjithësisht nuk është i kënaqur me rrogën që e merr, normalisht si njeriu që çdoherë kërkon më shumë se sa ka në disponim. Por rroga e punëtorit në Kosovë (kjo vlen edhe për në Maqedoni dhe disa shtete fqinje të tjera) është e ulët për të mbuluar harxhimet. Pakënaqësia e punëtorit arrin deri tek shkalla kur ai detyrohet ta braktisë punën, kurse në rastet e varfërisë së skajshme, ai punon edhe për një pagë të ulët.

      Në një pyetje drejtuar në rrjetin social Facebook qytetarëve të Kosovës: „Çka mendoni për rrogat në Kosovë?“ Morëm përgjigje që pritnim, si për shembull: Mjerim; Katastrofale, nuk e di si po mbijetojmë; Nuk janë rroga por tallje për të mashtruar popullin; Sa një ndihmë sociale; kurse një përgjigje ishte pak qesharake ku thuhet se a merr ndokush rrogë pos atyre që janë në pushtet!

      Normalisht se njerëzit çdoherë mundohen që të kenë një jetë sa më të mirë. Kjo gjë arrihet me punë, e cila pastaj duhet të paguhet nga punëdhënësi. Por, në Kosovë shihet se ka një rini të papunësuar, shumica e të cilëve kanë humbur vullnetin për punë si pasojë e pagave të ulta. Çdo gjë prishet nga koka, edhe me shtetin ashtu ndodh. Kur shohim udhëheqësit e shtetit marrin rrogë mujore më shumë se një qytetar që merr gjatë tërë vitit. Të mos mundesh ta furnizosh një shtet me më pak se 2 milionë banorë dhe të vuan ai popull nga varfëria është turp. Për t’i dhënë vullnet punëtorit që të punojë, duhet paguar aq sa e meriton e jo vetëm një rrogë sa për sy e faqe. Së paku rroga duhet të jetë e lartë aq sa i mbulon të gjitha tatimet dhe harxhimet, dhe që mundëson një jetë normale dhe një mirëqenie ekonomike.

      Sipas një raporti të fundit të vitit 2011 që ka të bëj me mjedisin në Kosovë ku janë nxjerrë edhe fakte mbi gjendjen ekonomike, thuhet se nëse bazohemi në definicionin se e varfër konsiderohet ekonomia familjare me më pak se 2$ në ditë, atëherë del se në vitin 2004 në Kosovë jetonin 60.6% e popullsisë (12.9% në varfëri ekstreme nën 1$ për banorë, 47.6% në varfëri të plotë me 2% për banorë në ditë). Në krahasim me vitin 2000 nuk vërehet ndonjë përmirësim sa i përket shkallës së varfërisë në Kosovë, por niveli i varfërisë ekstreme tregon rritje nga 11.9% (2000) në 12.9% (2004), kurse niveli i varfërisë së plotë është i njëjtë dhe përfshinë më tepër se gjysmën e popullsisë (50.3%). Komunat me popullsi shqiptare karakterizohen me shkallë më të lartë të varfërisë, kurse komunat me popullsi shumicë serbe karakterizohen me shkallë më të ulët të varfërisë. Shpërndarja e varfërisë sipas vendimeve tregon se varfëria kombëtare më e lartë është në vendbanimet rurale, kurse varfëria e skajshme (ekstreme) më e lartë është në vendbanimet urbane.

      Kosova si shtet ka nivelin më të ulët të të ardhurave për kokë banori në Ballkan dhe Europë. Faktikisht është prej shteteve me më së paku të ardhura për kokë banori. Pas viteve të 80-ta, përkeqësimi i situatës ekonomike në Kosovë është shprehur me zvogëlimin e të ardhurave për kokë banori. Ani pse nga viti 2000 të ardhurat për kokë banori kanë fillu të rriten paksa falë disa ndihmave e donacioneve të ndryshme, e shumë pak nga zhvillimi ekonomik i vendit. Por gjithmonë me ndihma, donacione e lëmosha nuk jetohet! Duhet të gjallërohemi edhe vet.

      Në një pyetje në rrjetin social Facebook se „si është situata ekonomike në vendin tuaj“ morëm përgjigje të llojit të njëjtë: Presheva thuhej se është në mjerim, në Mitrovicë nuk ka punë, të rinjtë vetëm sillen rrugëve, qytetarë nga Librazhdi (qytet në juglindje të Shqipërisë) thonin se është bërë për të të ardhur keq, kurse disa të tjerë nga qytete të tjera thonë se mënyra e vetme është emigrimi ngase në trojet tona është bërë krizë e madhe.

      Dhe këtë e shohim se si shumë të rinjë që se kanë pasur fatin të gjejnë perspektivë ekonomike në vend, e presin me mallë liberalizimin e vizave dhe gjithmonë kur përmendet papunësia dhe zhvillimi i vogël ekonomik bashkë me mbijetesën, ata thonë se nga kriza mund të dilet vetëm nëse emigrojnë diku në ndonjë shtet më përparimtar në Europë. Vërtetë kjo e dhimbshme! Niveli i ulët i zhvillimit ekonomik dhe shkalla e lartë e papunësisë si shkaktarët kryesorë të varfërisë në Kosovë, po e ngufasin dita-ditës rininë tonë. Vështirë të jetohet në një vend ku s’mund ta sigurosh as kafshatën e gojës e as të sigurosh strehë mbi kokë.

      Është gjë normale se rinia nuk do të aktivizohen dhe nuk do të punojnë kur nuk marrin shpërblimin e merituar për punën e kryer. Dhe prandaj në pyetjen e bërë se nëse do të emigronit, në cilin vend do të shkonit, morëm ca përgjigje: Zvicër, Amerikë, Angli, Francë, Norvegji, Suedi, Zelandë e Re, etj.

      Të gjitha këto ndodhin si rezultat i papunësisë, të cilën do ta cekim shkurtimisht më poshtë. Papunësia është një nga sëmundjet më të rënda makroekonomike. Ajo është simptomë e recesionit.

      Sipas Ueb-faqes amerikane për biznes dhe teknologji Business Insider, që bëjnë analizën e papunësisë dhe inflacionit të vendeve, për vitin 2013 Kosova renditet e nënta me këto të dhëna:

      Indeksi i varfërisë ishte 53.6 %, Inflacioni 8.3%, kurse Papunësia përfshin afër gjysmën e popullsisë me 45.3%.

      Kemi disa lloje të papunësisë: Papunësia e fërkimit, strukturore, ciklike, sezonale, e detyruar, e vullnetshme. Në Kosovë ka prej të gjithave këtyre llojeve.

      Papunësia e fërkimit (friksionale) shfaqet nga lëvizshmëria e njerëzve në vende të ndryshme për të kërkuar punë. Në këtë rast derisa ata kërkojnë punë quhen të papunë vullnetarë. Kjo është prezente pa dyshim në Kosovë dhe Maqedoni, ku njerëzit lëvizin për të gjetur punë. Me heqjen e vizave për Maqedoninë, qytetarëve të saj iu bë edhe më i shprehur ky lloj i papunësisë, sepse bëhet lëvizja nga Maqedonia për në vendet e Europës për të kërkuar punë.

      Papunësia strukturore paraqitet kur kemi mospërputhje në mes kërkesës dhe ofertës për punë, dhe e tëra kjo ndodhë sepse kërkesa për një lloj pune rritet derisa kërkesa për një lloj tjetër pune bie dhe oferta nuk i përshtatet shpejtë këtij ndryshimi. Këtu ka të bëjë pjesë edhe imobiliteti profesional dhe imobiliteti gjeografik. Imobiliteti profesional është mos përshtatja e më të moshuarve ndaj disa profesioneve të reja, ku hasin në pengesa gjatë punës për shkak të risive. Kurse imobiliteti gjeografik na shfaqet kur njerëzit nuk mund t’i përshtaten ambientit të punës, apo vendit ku ata punojnë apo udhëtojnë për të punuar.

      Papunësia ciklike shfaqet në fazën e rënies ekonomike, kur edhe ndodh rënia e kërkesës për të mira dhe shërbime, me çka prodhimi reduktohet dhe firmat do të kërkojnë më pak punë. Kjo është e shfaqur në Kosovë dhe në Maqedoni, ngase firmat  prodhojnë pak dhe si shkak i kësaj kanë më pak të ardhura dhe kërkojnë më pak punëtorë.

      Papunësia sezonale lidhet me prodhimin stinor, e cila shfaqet në industrinë e ndërtimit, në bujqësi, në shërbime, në turizëm, etj. Kështu për shembull disa njerëz një periudhë punojnë, kurse kur nuk ka punë ata detyrohen që të mos punojnë. Raste të tilla kemi edhe në Maqedoni, ku disa qytetarë punojnë disa muaj në Europë dhe pastaj qëndrojnë në shtëpi për disa muaj duke mbijetuar me paratë e fituara.

      Papunësia e vullnetshme paraqitet në rastin kur pagat janë fleksibile, jo të ngurtësuara, gjë që i bën më të sigurtë punëtorët. Por në këtë rast pjesa e pazënë me punë dëshiron paga më të larta dhe për këtë arsye quhet papunësi e vullnetshme.

      Papunësia e detyruar vjen si rezultat i pagave jofleksibile, të cilat i detyrojnë punëtorët të mos punojnë. Kjo është një papunësi e cila ndodh në Kosovë dhe Maqedoni, ngase shumë prej punëtorëve nuk kanë sigurim, as nuk i regjistrohet përvoja e punës, pra ai punon vetëm për ditën e sotme. Kështu që shumë njerëz obligohen të mos punojnë dhe quhen si të papunë të detyruar, sepse vullneti i tyre kundërshohet me mundësitë.

      Gjithashtu një nga problemet kryesore të ekonomisë është shpërndarja e të ardhurave, gjë e cila lidhet me pyetjen ´´për kë të prodhohet´´.

      Çka do të thotë kjo? E tëra lidhet me fuqinë e shtetit apo firmave për të prodhuar dhe shitjen e tyre deri tek konsumatori. Por si të vijmë deri tek kjo? Duhet shikuar gjendjen ekonomike të konsumatorit për të blerë ato të mira materiale dhe ato shërbime. Rruga deri tek arritja e prodhimit deri tek konsumatori nuk është aq e lehtë, e sidomos kur bëhet fjalë për një vend të varfër. Duhet menduar se çfarë prodhime pëlqejnë konsumatorët, që ato prodhime të arrijnë deri tek vendi i duhur dhe të arrihet qëllimi kryesor – profiti. Pra, gjithçka lidhet me mundësinë e konsumatorëve për të blerë dhe me shijet e konsumatorëve.

      Në ekonominë e tregut, faktorët bazë të përcaktimit të shpërndarjes së të ardhurave janë: pronësia mbi faktorët e prodhimit dhe çmimet e faktorëve.

      Çmimi i faktorëve përcaktohet në tregjet e faktorëve, kurse faktorët e prodhimit janë tri: puna, kapitali dhe toka.

       Faktorët e prodhimit duhet vënë në përdorim për të arritur deri tek suksesi. Jo rastësisht e kemi përforcimin e Turqisë në ekonomi. Si erdhi deri këtu Turqia?! Me vjedhje, hajni, mashtrim, korrupsion, apo me premtime të kota në fushatat parazgjedhore?! Jo, me asnjërën prej këtyre, por vetëm me punë, me drejtësi, me mbajtje të premtimeve, me thjeshtësi e modesti.

      Dhe vet kryesministri i Turqisë Rexhep Taip Erdogan kur u pyet se si e keni arritur këtë nivel të lartë të zhvillimit ekonomik, është përgjigjur: „Thjesht, duke mos vjedhur!“

      Kurse në Kosovë do të ishte lehtë që të arrihej një ekonomi e fortë, gjë e cila do ta përmirësonte shtetin dhe do ta bënte një mirëqenie të mirë për qytetarët. Pse do të ishte lehtë?! Sepse, ka një popullsi me numër jo të lartë të banorëve, dhe menaxhimi i buxhetit po të bëhej drejtë, atëherë do të ulej dukshëm varfëria, ngase rrogat normalisht se do të rriteshin, sepse ashtu e meriton populli, dhe kjo do të sillte një kënaqësi të madhe tek qytetarët. Problemi nuk është se nuk ka para, por se paratë nuk i jepen popullit, por harxhohen me pa të drejtë nga pushteti. Çdo projekt që bëhet, ca para futen në xhep të mbajtësit të pushtetit, një pjesë e vogël investohet në projekt, e ndoshta edhe aspak, kurse populli mbetet pa asgjë duke mos ditur të kërkojë atë që i takon.

      Pasi se në këtë artikull kemi futur edhe mendime të qytetarëve të tjerë, atëherë për fund po e paraqesim edhe pyetjen e fundit, ku pyetja ishte kështu: „Si janë çmimet në Kosovë?! Tregoni shembuj për ca artikuj!“ Edhe këtu mora përgjigje që priteshin të ishin ashtu. Ishin të sinqertë, vërtetë vështirë të kesh çmime europiane me rroga tepër të ulëta. Ja disa përgjigje: shumë çmimet e larta; 1,85 € një litër vaj (më i liri); 40 cent buka, rreth 1.90 euro 1 litër vaj, 15 euro 25 kg miell e shumë e shumë të tjera, kurse rroga mesatare është 200 euro, shprehet i pikëlluar një qytetar.

      Gjithashtu edhe në pyetjet për qytetarët shqiptarë të Maqedonisë arrita të marr përgjigje identike, ku thuhej se rrogat janë tepër të ulëta, kurse nga ana tjetër ka çmime shumë të larta.

      Vlen të ceket edhe projekti “Shkupi 2014“ në të cilin janë harxhuar aq të holla saqë po të shfrytëzoheshin për zhvillimin e shtetit, besoj se do të hiqej varfëria dhe Maqedonia do të bëhej një shtet i fuqishëm ekonomikisht dhe larg varfërisë. Pra, i tërë problemi qëndron në faktin se buxhet (para) ka, por menaxhimi i tyre bëhet padrejtësisht. Nuk menaxhohen ashtu si duhet, bëhen vjedhje dhe mashtrime. Fajin e kanë ata që na udhëheqin.

      Rritja ekonomike paraqet aftësinë e ekonomisë së një vendi për të prodhuar sa më shumë mallra e shërbime. Ajo lidhet ngushtë me standardin e jetesës së popullsisë së një vendi.

      Përmirësues i standartit jetësor është prodhimi për frymë të popullsisë. Domethënë prodhimtaria duhet të rritet me ritëm të lartë krahas numrit të madh të popullsisë.

      Gjithçka që duhet bërë është të punuarit më shumë dhe shpërndarja e të ardhurave në formën e duhur, duke mos vjedhur, gënjyer e premtuar kot. Pastaj pas rregullimit të këtyre do të ketë një ngritje të standartit jetësor, një ekonomi të fortë dhe një mirëqenie të mirë ekonomike.

Autorë: Zenelabedin Latifi dhe Labinot Kunushevci

Për këto shtatë arsye, përgojimi është një mëkat i madh

1- Para se gjithash, ai që merret me përgojim ka shkelur urdhrin e Allahut të Madhëruar, i cili thotë: “Dhe mos përgojoni njëri-tjetrin” [El-Huxhurat: 12];

Dhe përgojimi është një prej mëkateve të mëdha.

2. Të preokuposh veten me të metat e të tjerëve do të thotë të kthehesh prapa dhe të merresh me të shkuarën, pra ai në këtë rast ka dëmtuar shumë të tashmen dhe të ardhmen e tij. Kjo është një formë e prishjes së aftësive dhe braktisje të shumë veprave të mira.

3- Dijetarët kanë thanë: Koha është pasuri, prandaj humbja e kohës që ju ka dhënë Allahu është humbje e shumë dobive që nuk mund të vlerësohen me para. Kështu që kjo veçori nuk ndihmon aspak njeriun në ngritje të gjendjes së tij ekonomike e shoqërore.

4- Njeriu racional e i mençur në esencë nuk pranon t’i lejojë vetes të imitojë fjalët, veprimet dhe të metat e tjerëve? Ai që merret me përgojim është një nga arsyet që do t’i shkaktojë përbuzje e nënçmin. Ai që sot ty t’i përmend të metat e tjerëve, nesër do të përmend të metat tua tek dikush tjetër.

5- Kush i përmend të metat e të tjerëve në mungesë, i heq të drejtën atij për t’u mbrojtur dhe kjo është një nga mënyrat e pengimit të procesit të drejtë të gjykimit. E nuk është fare e sinqertë e as e guximshme, duhet të mësohemi që të flasim (me) njëri-tjetrin e jo (për) njëri-tjetrin.

6- Të mësuarit e gjuhës me përmendjen e të metave të të tjerëve është në të vërtetë ngrënia e mishit të njeriut, kushdo që e bën këtë është ulur nën nivelin e jetës njerëzore dhe është mësuar të përvetësojë natyrën e bishave grabitqare, ndërkohë që shumë lloje kafshësh ikin nga kjo; Islami përpiqet që ta stimulojë e ta zhvillojë e ta ngritë njerëzoren.

7- Kush i ekspozon të metat e një individi ose të një grupi në mënyrë nënçmuese, shpeshherë do të privohet nga aftësitë e tija dhe të mirat që i ka dhënë Allahu, qoftë ai t’i ekspozojë ato me fjalë apo me gjeste, bullizuesi është i kërcënuar me dënim.Ndalo përgojimin sepse ky veprim sjell apo hap dyer të shumta të të këqijave.

Përkthim Hoxhë Shpend Zeneli

Allahu i madhëruar thotë: “Për shkak të veprave (të këqija) të njerëzve, janë shfaqur në tokë e në det të zeza (bela, skamje, katastrofa, humbje e bereqetit etj.), e për ta përjetuar ata një pjesë të asaj të keqeje që e bënë, ashtu që të tërhiqen (nga të këqijat).” Rum, 41

Të nderuar, njeriu duhet ta ketë dro Allahun, ashtu sikur që meriton Ai, dhe se droja nga Allahu, Sunduesi e Mëshiruesi, është mburojë nga belatë dhe pengesë nga fatkeqësitë: “E kush i frikësohet Allahut, Ai atij ia lehtëson punën.” Talak, 4.

Një ditë prej ditëve i dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) doli nga shtëpia e tij për në xhami me shpejtësi, duke e tërhjekur izarin  e tij, i brengosur dhe i trishtuar, i dha urdhër thirrësit që të thërret: “tubohuni për namaz, tubohuni për namaz.”

A thua vallë çfarë e brengosi të dërguarin (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem)? Cili ishte lajmi që do jipte? A ka ndodhur ndonjë ndryshim në gjithësi? është zënë dielli, ka ndryshuar formën, është humbur drita e diellit.

Sahabët u tubuan në xhami, renditeshin në safe pas të dërguarit (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem), faleshin me frikërespekt, ku qëndrimi rukuja dhe sexhdja e atij namazi zgjati shumë kohë, derisa përfundoi i dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) u kthye kah sahabët dhe ju tha: Dielli e Hëna janë shenja prej shenjave të Allahut, ato nuk zihen për shkak vdekjes së ndokujt e as për lindjen e dikujt, por janë shenja prej shenjave të Allahut, me to Allahu i frikon robërit e Tij, e nëse i shihni ashtu, luteni Allahun, bëni tekbire, faluni dhe jepni sadaka.” Më pas tha: “O umeti i Muhamedit, betohem në Allahun se nuk ka më xheloz se Allahu kur një rob i Tij bën zina apo një prej robëreshave të Tija bën zina, o umeti i Muhamedit, sikur të dinit ju atë që di unë, do të qeshni më pak e do të qani më shumë.”

Rreth këtij rasti duhe të nxjerrin disa shkoqitje e përsiatje:

Shkoqitja e parë: në qëndrimin e të dërguarit (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) në raport me këtë ndryshim kozmologjik, kështu që i dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) nuk ishte i pandjeshëm, e as që i jipte një përshkrim materijal (sipërfaqësor), por atë e lidhi me Krijuesin dhe menaxhimin e Tij të gjithësisë.

Kështu edhe besimtarët duhet të kenë një pikpamje që dallon nga të tjerët në lidhje me ndryshimet e universit dhe katastrofat tokësore, qoftë tërmetet, apo fortunat, apo cunamet, e të tjerat.

Sepse besimtarët kanë besimin e tyre që u tregon se çfarëdo që lëviz në univers është si pasojë e caktimit të Allahut, e nuk del asgjë prej dëshirës së Tij, e as që ndodh diç pa vullnetin e Tij.

Po, edhe fatkeqësitë e katastrofat kanë shkaqet e tyre konkrete, dhe kanë shpjegimet shkencore, por kjo nuk do të thotë që të përkufizohemi vetëm në ato shkaqe, e të harrojmë Krijuesin, Shkaktarin, Ai që i sjell gjërat në ekzistencë.

Allahu kur të dëshirojë diç, i krijon edhe shkaqet, e më pas i lidh atyre edhe pasojat, sikur që thotë Allahut: “Kur duam të shkatërrojmë ndonjë vend (popull), i urdhërojmë pasanikët (parinë) e atyhit (të jenë në rrugë), e ata kundërshtojnë; atëherë zbatohet dënimi i merituar kundër tyre dhe i shkatërrojmë krejtësisht.” Isra, 16.

Bile, nënshtrimi ndaj shpjegimeve të pastra materijale, dhe lidhja e njeriut me to, duke pasur parasysh çrregullimet në aspektin e besimit që përmbajnë ato, njashtu është edhe prej zbukurimeve të shejtanit dhe një prej veprave të tija, Allahu thotë: “E pse të mos përuleshin kur ju erdhi atyre dënimi jonë? Por zemrat e tyre ishin ngurosor, po edhe djalli ua hieshoi atë që bënin.” EnAmë, 43.

Shkoqitja e dytë: se çfarëdo që ndodh në këtë univers prej ndryshimeve dhe katastrofave, janë porosi për banorët e tokës, që u flasin atyre për madhështinë e Krijuesit dhe paaftësinë e dobësinë e krijesave, u flasin se urdhëri është i Allahut prej në fillim e deri në mbarim, dhe se njeriu sado që është tiran dhe e tepron ,sado që është mendjemadh e kriminel, dhe se ai, nuk mund të jetë fitues në tokë, e nuk ka ndihmës e mbrojtës tjetër për të pos Allahut. Sado që u jipet njerëzimit prej përparimit, fuqisë dhe diturisë, ata do të qëndrojnë të paaftë e të hamendur para ajeteve e shembujve, e nuk kanë se si t’i kundërshtojnë e nuk kanë se si t’i ndalojnë. Allahu thotë: “Po, kur Allahu vendos ta ndëshkojë një popull, atë nuk ka kush që ta zbrapsë. Ata, (njerëzit) nuk kanë mbrojtës tjetër pos Tij.” Rad, 11

Shkoqitja e tretë: i dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) e përmendi eklispin e diellit se është një prej shenjave të Allahut, me të cilën i frikëson robërit e Tij. Kështu që është detyrë e besimtarëve që të shikojnë hollësisht këto ndryshime në horizont, e këto katastrofa të dhimbshme të njerëzimit se janë shenja paralajmëruese nga Allahu, për çfarë duhet të dridhen zemrat, e sytë të lotojnë, e kur ato shenja t’i shohim të na rrënqethet lëkura. “E mrekullitë (ose fenomenet natyrore që shkatërrojnë), Ne nuk i dërgojmë për tjetër vetëm për frikësim.” Isra, 59

Kështu që kujtimi dhe marrja e mësimit nga dhimbjet është urtësi që e dëshiron Allahu i madhëruar, “Ne e provuam popullin e faraonit me skamje dhe me pakësim të frutave, në mënyrë që të marrin mësim.” Araf, 130.

E nëse merret mësimi dhe kujtimi, më pas vje keqardhja, kthimi dhe nënshtrimi ndaj Allahut të madhëruar: “Për shkak të veprave (të këqija) të njerëzve, janë shfaqur në tokë e në det të zeza (bela, skamje, katastrofa, humbje e bereqetit etj.), e për ta përjetuar ata një pjesë të asaj të keqeje që e bënë, ashtu që të tërhiqen (nga të këqijat).” Rum, 41.

Sa mirësi të fshehta ndër mbulesën e gajbit ekzistojnë tek këto caktime të Allahut! Sa njeri i shkujdesur është zgjuar atë ditë që ka ndodhur fatkeqësia në tokë! Sa prej atyre që i humbin farzet e Allahut, fillojnë t’i njohin të drejtat e Tij atë ditë kur është goditur nga dëmi i papritur! Sa prej tyre që janë dorështrënguar japin kur zemrat e tyre të rrënqethen nga pamjet e të plagosurve e të fundosurve!

E gjatë këtyre fatkeqësive ndodhin mirësi, e rikthime dhe ecje drej Allahut gjë që nuk ndodh në raste tjera, e ky rikthim është i kërkuar në ajetet e Kuranit: “Ne i provuam me të mira e me të këqija, në mënyrë që të tërhiqen nga e keqja.” Araf, 168.

“Dhe Ne nuk u treguam asnjë mrekulli (ndëshkuese) që nuk ishin më të mëdha se njëra-tjetra dhe ashtu i ndëshkuam në mënyrë që të tërhiqeshin nga rruga që praktikonin.” Zuhruf, 48.

Shkoqitja e katërt: se dënimet, fatkqesitë e shenjat janë të ndërlidhura me mëkatet e njerëzve, për këtë i dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) na ka paralajmëruar nga mëkatimi ndaj Allahut në momentin kur ai pa shenjat e Zotit, për të mos i nëpërkëmbur ndalesat e Tij, ku pasi që pa këto shenja ai tha: “o Umeti i Muhamedit, betohem në Allahun se s’ka askush më xheloz se Allahu kur robi i tij mashkull bën zina, apo kur robëresha e tij bën zina.”

Pa dyshim se s’ka njeri më të ditur se Muhamedi (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) për Allahun, për atë se çfarë Allahun e hidhëron, se çfarë sjell dënim. Këtë kuptim profetik për Allahun e madhëruar, ai (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) na e ka përsëritur në shumë raste, saqë kanë arritur gradën e tevaturit (transmetime të nje grupi të madh), se mëkatet janë shkak i dënimeve dhe fatkeqësive.

Pyetet i dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem): A do të shkatërrohemi kur në mesin tonë ka njerëz të mirë? Tha: Po, kur të shtohet e keqja.!

Dhe njashtu ka thënë: “Njerëzit kur ta shohin zullumqarin, dhe nuk e pengojnë atë, ka gjasa që Allahu t’i përfshijë që të gjithë me dënim nga Ai”.

I dërguari (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) ka thënë: “Njeriu privohet nga risku për shkak të mëkatit që ka vepruar.”

Në një prej haditheve të tija u drejtohet muhaxhirëve me fjalët: “të nderuar muhaxhir, pesë vese, lus Allahun të mos i arrini.” Kështu i porosiste ata: “nuk ndodh që të shfaqet zinaja në një popull, deri sa ta shfaqin haptas, pos se ata do të sprovohen me epidemi dhe sëmundje që nuk ka qenë asnjëherë si më herët, nuk ndodh që njerëzit te mangësojnë në peshore, vetëm se ata do të sprovohen me thatësira dhe vështirësi për t’u furnizuar dhe me zullum nga ana e udhëheqësve, e saherë që njerëzit ta ndalin zekatin e pasurive, do të ndalet shiu prej qielli e sikur të mos ishin kafshët nuk do binte shi aspak, e saherë që njerëzit do t’i prishin besëlidhjet (marrëveshjet) Allahu do t’u sjell atyre armik jo nga mesi i tyre, e i cili do të merr diç prej asaj që ata posedojnë, e kur prijësat nuk do të punojnë me atë që ka zbritur Allahut në Librin e Tij, Allahu do të vendos ngatërresa në mesin e tyre.”

Në kohën e Omerit (radijAllahu anhu) u dridh toka, e u dridh edhe zemra e Omerit, kështu ai i thërriti njerëzit dhe u mbajti tyre një ligjëratë, dhe tha: O banorë të Medines, sa shpejt që po sjellni risi, betohem në Allahun sikur edhe njëherë të rikthehet (tërmeti) do ju nxjerr të gjithëve prej Medines.”

Omer ibën AbdulAzizi, një prej prijësave të drejtë, i porositi njerëzit me fjalët: “Vërtet, Allahu nuk dënon një popull për mëkatin e disa individëve, por i dënon ata kur mëkati të shfaqet haptas.”

Këto janë disa prej fjalëve profetike, dhe prijësave të parë: fatkeqësitë vijnë si pasojë e mëkateve.

Ajo që duhet ta dijmë është se ndëshkimet e Zotit që janë si pasojë e mëkateve mund të jenë ndëshkime të prekshme po që ndëshkimi të mos jetë i dukshëm, sikur që është përçarja dhe divergjencat, sikur që thotë Allahu i madhëruar: “Thuaj: “Ai ka fuqi (t’ju shpëtojë, por edhe) t’ju sjellë dënim prej së larti ose prej së poshti nën këmbët tuaja apo t’ju ndajë në grupe e ta luftoni njëri-tjetrin. Shih se si i sqarojmë faktet në mënyrë që të kuptojnë.” EnAmë, 65.

Mund të jetë edhe kriza ekonomike, e që në Kuranin Famëlartë njihet me termin “skamje”, e mund të jetë ndëshkimi në formë abstrakte si: nënçmimi, dobësia dhe poshtrimi.

Shkoqitja e pestë: Këto ndryshime e fatkeqësi ndodhin vetëm si pasojë e urtësisë dhe drejtësisë së Allahut: “Kush bën mirë, ai e ka për vete, e kush bën keq, ai vepron kundër vetes, e Zoti yt nuk bën padrejtë ndaj robërve.” Fusilet, 46.

Nëse zbret në një vend ku ka kundërshtarë të fesë së Allahut, përgënjeshtrues së profetit (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) atëherë ajo fatkeqësi është dënim dhe ndëshkim, Allahu thotë: “Nëse ata refuzojnë (gjykimin tënd), ti dije se Allahu ka për qëllim t’i ndëshkojë për disa mëkate të tyre.” Maide, 49.

Për shkak të mosbesimit, inatit dhe refuzimit zbritt mbi popujt e mëhershëm ndëshkimi i Zotit: “Secilin prej tyre e kemi dënuar për shkak të mëkatit të vet; disa prej tyre Ne i goditëm me furtunë plot rërë, disa i shkatërruam me krismë nga qielli, kurse disa të tjerë i sharruam në tokë dhe disa i përmbytëm në ujë. Allahu nuk u bëri atyre ndonjë të padrejtë, por ata vetes së tyre i bënë padrejtë.” Ankebut, 40.

Atëherë kur tërmetet ndodhin në vende islamike, atëherë e kemi për detyrë që këto katastrofa t’i shikojmë në dy aspekte:

E para: në aspektin e sprovës, dhe se kjo ndodhi është pastrim për muslimanët dhe falje e gjynaheve të tyre, ngritje e gradave dhe testim për besimin e tyre, dhe njëkohësisht testim për nënshtrueshmërinë ndaj caktimeve të Allahut.

Nga fjalët e të dërguarit (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) është përcjellur se: “nuk ndodh një fatkeqësi për një besimtar e një besimtare, deri sa të ecën në tokë paasnjë mëkat.”

“Çkado që e godet besimtarin, qoftë brengë, një problem apo mërzi, saqë edhe një gjemb që e godet, vetëm se Allahu do t’ia falë meto mëkatet e tija.”

“kur Allahu ia do të mirën një robi të Tij, ia përshpejton ndëshkimin.”

Kështu që , jo çdo fatkeqësi është dënim, por mund që të jetë mëshirë për njerëzit, e sprova dhe fatkeqësia kanë ndodhur edhe në kohën e të parëve të këtij umeti; kështu që ishte periudha e urisë, dhe e epidemisë në qytetin e Amvesit në kohën e Omerit, kurse mirësia që ishte tek ai dhe tek familja e tij nuk ishte edhe diku tjetër.

Së dyti: që të shikojmë këto fatkeqësi me sy të kërcënimit, dhe se ato mund që të jenë edhe dënime për shkak të lëshimeve që kanë ndodhur, e të këqijave që janë përhapur, kështu besimtari frikohet që këto sprova të mos jenë si shkak i asaj që e kanë meritar njerëzit, Allahu thtoë: “Çfarëdo e keqe që mund t’ju godasë, ajo është pasojë e veprave tuaja (të këqija), e për shumë të tjera Ai u falë.” Shura, 30.

Po, nuk duhet menduar se ato ndodhi që ju kanë ndodhur muslimanëve janë vetëm se si pasojë e mëkateve të tyre, por detyra e jonë është që njeriu ta llogarisë veten e tij, të përmirësojë atë që e ka çrregulluar, nga frika se ato ndodhi mund që të kenë ndodhur në vendin e tyre si një dënim për ta, e ata duke mos e ndjerë.

Shoqitja e gjashtë dhe e fundit: tërheqja e vërejtjes nga mëkatet në kohë sprovash nuk nënkupton që të akuzojmë të tjerët për mangësi, e gjykimi i tyre se janë të shthurur, ngaqë i dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem) kur frikohej nga dënimi i Zotit, ua a ua tërhiqte vërejtjen njerëzve nga mëkatet duke i akuzuar ata sejanë keqbërës, apo i gjykonte se janë të devijuar?!

Duhet që sprovat t’i shtyejmë me istigfar: “Po Allahu nuk do t’i dënojë ata, derisa ti (Muhammed) je në mesin e tyre dhe Allahu nuk do t’i dënojë, derisa ata kërkojnë falje.” Enfal, 33.

Të kujdesemi nga fatkeqësitë me përmirësim të vetes dhe shoqërisë: “E Zoti yt nuk është që të shkatërrojë mizorisht vendet, nëse banorët e tyre janë punëmirë.” Hud, 117.

Të jemi prej atyre njerëzve që ndalojnë nga e keqja në tokë, tëshpeshtojmë sadakanë e fshehur, ngaqë ajo e shuan hidhërimin e Zotit, të jemi afër njerëzve të dobët e nevojtarëve.

T’i kthehemi Zotit me sinqeritet dhe sikur Ai meriton, sikur që ishin të parët e umetit, tëcilët bashkuan mes veprave të mira dhe frikës prej Zotit në kohë tëkrizave.

Lusim Allahun të na mbrojë të mos jemi prej atyre që bashkuan mes mëkateve dhe sigurisënga dënimi i Allahut, lusim Allahun të na mbrojë nga verbërimi i syve, të cilët i mashtroi dynjaja. Lusim Allahun që të jemi pre atyre që Allahu thotë për ta: “A nuk e shohin ata se për çdo vit sprovohen një herë apo dy herë, e përsëri nuk pendohen e as nuk marrin mësim.” Teube, 126.

Nëse meditojmë rreth jetës njerëzore përgjatë periudhave të fundit, do të shohim shumë qartë katastrofate shumta që kanë ndodhur në tokë, qofshin ato: tërmete shkatërruese, vullkane, luftra, vërshime, kriza ekonomike, epidemi të ndryshme, e shumë lloje të ndryshme që më herët nuk i ka njohur njerëzimi, në këto forma dhe të njëpasnjëshme sikru që janë tani, dhe se ajo që është përkeqardhje se komentimi i materijal i këtyre ndodhive është më i shpeshtë tek muslimanët.

Kurse Allahu thotë: “E mrekullitë (ose fenomenet natyrore që shkatërrojnë), Ne nuk i dërgojmë për tjetër vetëm për frikësim.” Isra, 59.

Ata nuk dëshirojnë të dëgjojnë fjalën “Thuaj: “Ajo është nga vetë ju”!”

E që Allahu ua tha edhe shokëve të të dërguarit (sal-lAllahu alejhi ve sel-lem): “E kur juve u goditi një dështim (në Uhud) e që ju ia patët dhënë atë dyfish (armikut në Bedr), thatë: “Prej nga kjo”? Thuaj: “Ajo është nga vetë ju”!” Ali Imran, 165.

Ata të cilët kanë shkaktuar një llojë zhurme, që të pështjellin çështjen e lidhjes së katastrofave me mëkatet, me dyshime të ndryshme, që nuk është momenti këtu për t’iu përgjigjur të gjithave, prej tyre ajën dyshimet:

Se ka vende që janë më të shthurura dhe me mëkate më të mëdha, përse atje nuk zbresin këto katastrofa të dëmshme?

Saqë ne habitemi nga guximi i këtyre, vallë, me këtë pyetje ata dëshirojnë të llogarisin veprimet e Allahut? “Ai nuk pyetet se çka punon, po ata, (njerëzit), pyeten.” Enbija, 23.

A kanë harruar këta se dënimi u shtyhet për një afat të gjatë jobesimtarëve. “Dhe atyre Unë u jap afat, sepse ndëshkimi Im është shumë i fortë.” Kalem, 45.

Në hadith thueht: Allahu e afatizon zullumqarin, e kur Ai  ta merr, nuk shpëton më.

A nuk e kujtojnë këta se ndohditë mund të jetë abstrakte, që Allahu t’ua vulosë zemrat e tyre e të mos udhëzohen në rrugën e drejtë, sikur që Allahu vulosi zemrat e çifutëve, që u bënë më të ngurta se gurët, .

Kurse dyshimi tjetër që e përsërisin këta është; cili  është faji i të pafajshmëve, si gratë e fëmijët, kur mbi ta ndodhin këto fatkeqësi, pse ata mirren për shkak të krimi të të tjerëve?

Sa i takon këtij dyshimi mund të thuhet: jo çdo secili mbi të cilin ndodh fatkeqësia është edhe dënim për të, ndodh që të ndodh një fatkeqësi mbi besimtarin për një urtësi që e di Allahu, qoftë për falje gjynahesh apo për ndritje në grada, e nuk do të thotë se ai ka qenë meritor për t’u dënuar, Allahu thotë: “Përkujto edhe robin tonë Ejubin, kur me lutje iu drejtua Zotit të vet: “Djalli më ka goditur me mundim e dhembje!” Sad, 41.

Përktheu: Hoxhë Shpend Zeneli

Drama suedeze e djegies së Kur’anit Fisnik nuk është asgjë e re për muslimanët në mbarë botën. Nën fasadën e tyre paqedashëse që mbështet lirinë, fshihet një urrejtje e rrënjosur thellë ndaj Islamit dhe muslimanëve. Një veprim i tillë automatikisht ngjall pyetjen te secili prej nesh se pse një komb skandinav që supozohet të jetë tolerant dhe liberal, ka lejuar një urrejtje të tillë ndaj Islamit?

Kjo është për shkak të injorancës së tyre të përgjithshme për fenë dhe përshkrimit të vazhdueshëm, djallëzor dhe negativ që i mvishet Islamit nga mediat dashakeqe. Shumica e tyre nuk e kanë lexuar kurrë Kur’anin si duhet. Ata nuk e dinë se çfarë përfaqëson ky libër hyjnor dhe nuk e kanë idenë se çfarë mësime pêrçon feja me rritje më të shpejtë në botë.

Ata ndoshta nuk e dinë se sikur t’i digjnin të gjithë Kur’anat që ekzistojnë në Suedi, sërish nuk do të jenë në gjendje ta zhdukin Kur’anin nga Suedia, sepse Kur’ani është në kujtimet e mijëra muslimanëve suedezë dhe miliona muslimanëve në mbarë botën. Ne, komuniteti global musliman do të financojmë secili individualisht me kënaqësi në botimin e miliona kopjeve të Kur’anit dhe do ta vërshojmë Suedinë me të. Kur’ani Fisnik nuk ngjason me asnjë libër tjetër, ai është një libër i gjallë, një kushtetutë për shtet dhe udhëzim i jetës së kësaj bote në aspektin fizik, psiqik dhe shpirtëror për mbarë njerëzimin, si dhe udhërrëfyes drejt suksesit në botën e amshueshme.

Ata ndoshta nuk e dinë që Kur’ani është libri më i lexuar në botë. Dikush diku në botë po lexon Kur’an në çdo sekondë të kohës tokësore. Asnjë libër tjetër nuk lexohet, mësohet përmendësh dhe zbatohet sikur Kur’ani. Mendjelehtët, me cirkun e tyre të neveritshëm të djegies së Kur’anit vetëm se do ta rrisin leximin e tij edhe më shumë dhe më shumë njerëz do ta shkarkojnë atë nga interneti ose do të përpiqen të blejnë një kopje nga një librari lokale. Marifeti i tyre i ulët do të gjenerojë më shumë publicitet pozitiv për Kur’anin.

Ata ndoshta nuk e dinë se Kur’ani është i vetmi libër në fytyrën e tokës që nuk përmban asnjë gabim të vetëm gjuhësor, historik apo shkencor edhe pse i është shpallur 1400 vjet më parë një njeriu që nuk dinte shkrim-lexim dhe jetonte në mes të Gadishullit Arabik. Për më shumë se 1400 vjet shumë janë përpjekur të tregojnë gabime në Kur’anin Famëlartë, por ata dështuan keq. Pavarësisht se sa njerëz e djegin Kur’anin dhe sa njerëz e kritikojnë atë, Kur’ani aspak nuk ka ndryshuar, dëbuar apo braktisur.

Ata që janë të prirur për djegien e Kur’anit, le ta djegin atë, sepse një gjë është e sigurtë: nga një djegie e Kur’anit do të dalin miliona kopje të botuara të Kur’anit, do të ribotoheshin, do të shpërndaheshin në Suedi dhe si pasojë, mijëra njerëz do ta përqafonin Islamin.

Djegia e Kur’anit është një akt marrëzie, por suedezët e zakonshëm nuk janë budallenj. Ata do të shohin të vërtetën pas këtij akti marrëzor. Ky akt i djegies së Kur’anit është më shumë simbol politik i urrejtjes, jo manifestim i sjelljes së civilizuar të një personi të arsimuar. Janë për keqardhje djegësit e Kur’anit sepse duken kaq të dhimbshëm dhe veprimi i tyre duket kaq i neveritshëm. Unë nuk i urrej ata, i ftoj të mësojnë më shumë rreth Islamit. Unë i ftoj ata që të kenë një bisedë të sinqertë me bashkëkombësit e tyre muslimanë suedezë.

Politikanët e krahut të djathtë shpesh përdorin Islamin dhe emigracionin në mënyrë të ndërsjellë. Ata mendojnë se të gjithë emigrantët me ngjyrë (kryesisht ngjyrë kafe) janë muslimanë. Ata mendojnë se njerëzit me qëllim largohen nga vendet e tyre ku dielli shkëlqen 365 ditë në vit, ku klima është e ngrohtë, toka është pjellore dhe natyra është e gjallë me qindra lloje kafshësh dhe bimësh. Ata nuk e kuptojnë se ata emigrantë po u shpëtojnë luftërave që evropianët i kanë nisur dhe financuar, i ikin persekutimit dhe shtypjes që është përdorur nga regjimet e montuara që evropianët

kanë instaluar dhe mbështetur dhe i ikin varfërisë që ata kanë përjetuar për shkak të qindra viteve ekonomike dhe financiare të shfrytëzimit politik nga evropianët. Të fajësosh emigrantët do të thotë të jesh totalisht i pasinqertë në lidhje me rolin e kaluar dhe të tashëm të evropianëve në krijimin e botës së ekstremeve.

Ata fajësojnë Islamin për rritjen e numrit të njerëzve që vijnë në vendin e tyre për të kërkuar azil. Ata janë aq të ndezur saqë nuk shohin se kjo rritje e lëvizjes popullore është e lidhur drejtpërdrejt me qindra vjet kolonializëm, shfrytëzim dhe skllavërim të jo-evropianëve anembanë globit, si dhe pasojat e dekadave të politikës së jashtme joetike. Kundërvajtjet e evropianëve në mbarë botën kanë krijuar fenomenin e kthimit – njerëzit e persekutuar dhe të shfrytëzuar të botës tani po kthehen në Evropë për të kërkuar azil dhe drejtësi.

Për fund, mendoj se ata që e djegin Kur’anin mund të bëhen muslimanë nëse e lexojnë para se ta marrin hapin për ta djegur. Ju që kurrë nuk e keni lexuar këtë libër hyjnor, provojeni ta lexoni dhe do vëreni ndryshimet në veten tuaj rreth botëkuptimit ndaj Islamit dhe shpëtimit nga kriza e mendimit të gabuar për muslimanët.

Amir Shabani

Në shkencat e zhvillimit ekonomik, muslimanët akuzohen nga ekonomistët industrial se agjërimi i tyre vonon prodhimin dhe pengon rritjen dhe zhvillimin ekonomik.
Kjo nuk është e saktë, pasi ka njerëz që u rritet prodhimi me agjërim dhe njerëz, prodhimi i të cilëve mbetet i njëjtë. Po, mund të ndodhë në disa raste që të ketë njerëz që u ulet prodhimi nga agjërimi. Çështja ka nevojë për një studim real, në të cilin rastet e rritjes mund të kompensohen me rastet e mangësive dhe të mos ketë vonesa në punë dhe prodhim. Duhet mbajtur mend gjithashtu se janë në pyetje kushtet shëndetësore dhe punët e rënda që mund të kërkojnë ndërprerjen e agjërimit në Ramazan dhe kompensimin e tij nëpërmjet ushqyerjes së të varfërve duke ju dhënë iftare.
Në vendet tona arabe dhe islame shihet se në disa vende njerëzit flenë ditën, pa e lënë pas dore namazin dhe punojnë natën, prandaj prodhimi nuk vonohet domosdoshmërisht.
Nga ana tjetër, shohim se orari zyrtar i punës në administratë dhe biznese fillon në orën dhjetë të mëngjesit në vend të orës tetë, kështu që ora e punës zvogëlohet në dy orë.
Supozimi se agjërimi çon në njëfarë vonese të prodhimit drejt bilancit neto, kjo nuk i intereson atij në nivel individual dhe kolektiv, pasi individi ka nevojë edhe për një pushim javor dhe një pushim vjetor, në të cilin ai pushon nga barra e përditshme e punës. Nuk është domosdoshmërisht e ditur që i bie prodhimi, sepse ai pas pushimit do të kthehet më i fuqishëm dhe më produktiv. Profeti sal-lAllahu alejhi ue sel-lem, ka thënë: “‘Tepruesi nuk arrinë rrugën ta kaloj, e as mbi shpinën e devës të qëndroj.”
Ashtu si individi ka nevojë për një pushim në të cilin mendja dhe trupi i tij mund të pushojnë, ai ka nevojë për një pushim vjetor në të cilin ai mund të pushojë me përkushtim dhe të pushojë i shëndetshëm nga barrat e ushqimit dhe pijeve. Duke supozuar se prodhimi i tij zvogëlohet gjatë muajit të Ramazanit, të mirat shëndetësore të agjërimit do ta ruajnë shëndetin e agjëruesit dhe ai do të kthehet pas agjërimit si një person më i shëndetshëm dhe më energjik.
Rrjedhimisht, pikëpamja e studiuesve të ekonomisë dhe zhvillimit industrial për agjërimin është e pjesshme dhe e njëanshme, duke marrë parasysh vetëm një aspekt dhe duke neglizhuar të gjitha aspektet e tjera që kanë një vlerë kompensuese që mund ta tejkalojë vlerën e supozuar që mungon. Allahu e di më së miri.

Shkruajti: Dr. Refik Junus El-Misrij
Përktheu nga arabishtja: Mr. Amir Shabani

1. Profesori Koçak, një ndër shtyllat e kemalizmit, në vitin 2011 deklaroi: “po të mos ishin sabatajistët, nuk do kishim mundësi të themelonim republikën tonë, e përsëris gjithmonë.

2. Sabatajistët patën një rol të madh në rrëzimin e Kalifatit Osman dhe themelimin e shtetit modern turk. Sabatajistët e “Bashkim dhe Përparim”-it themeluan Izraelin. Në atë kohë shumica prej tyre jetonin ne Stamboll dhe Selanik.

David Ben-Gurion, kryeministri i parë izraelit dhe shoku i tij Yitzak Ben-Zvi, kryeministri i dytë izraelit, dy studentë të drejtësisë në Stamboll.

3. Sabatajistët tjerë në Stamboll, Selanik dhe Izmir, patën një rol bazik në themelimin e republikës turke dhe organizimin e saj. Ata arritën të depërtojnë në çdo cep të shtetit me shkallën e arsimimit dhe organizimit që kishin, nga publicistë e deri te ministrat.

Kush janë sabatajistët?

4. Osmanët mirëpritën në vendin e tyre çifutët të cilët ikën nga Spanja për shkak pastrimit etnik, pasi që kërkuan azil. Njëri nga këta azilkërkues ishte edhe Sabataj Zevi dhe familja e tij.

Zevi lindi në Izmir më 1626. Ai mësoi Teuratin, Talmudin dhe ezoterikën (mearif batinije). Ai besonte se koha e paraqitjes së mesihut – shpëtimtarit të çifutëve ishte afër.

5. Në vitin 1666, në Izmir, ai u vetëshpall Mesihu Shpëtimtar dhe rreth vetes tuboi ndjekës dhe ithtarë, aq sa sekti i tij u përhap në Evropë, Afrikë dhe Egjipt. Një numër i madh i çifutëve besonin që ai ishte Mesihu Shpëtimtar. Izmiri u kthye në qendrën e sektit të tij ndërsa zëri i ithtarëve të tij gjithnjë e më shumë ngritej, kështu që Sadrul A’dhami, Fadil Ahmed Pasha lëshoi urdhërin për arrestimin e Sabataj Zevit.

6. Atëbotë, arsyetimi i Sabataj Zevit para ndjekësve të tij qe: “Zoti më ka urdhëruar të çliroj Stambollin, për këtë, më duhet patjetër të shkoj.” Kështu, fama e tij u rrit edhe më tepër në mesin e ndjekësve të tij… edhe pse ai u arrestua në Stamboll dhe iu nënshtrua hetimit. Hetimin ndaj tij e ndoqi Shejhulislam Jahja Efendi dhe Shejhus-sultan Fani Muhamed Efendi.

7. Sabatj Zevit iu ofrua kjo mundësi: “do qëndrosh para këtij muri, do të të gjuajmë me shigjetë, nëse vërtetë je Mesihu, nuk do të të ndodh asgjë dhe ne do të dëshmojmë para sulltanit se ti njëmend je Mesihu”

Mirëpo ai u frkësua, u pendua dhe mohoi se ishte Mesihu dhe e pranoi Islamin, ndërsa për vete zgjodhi emrin Muhamed Efendi. Së bashku me të, Islamin pranuan edhe 300 familje çifute dhe morën emra muslimanë.

8. Tërë kjo ishte për sy e faqe, sa për t’u fshehur. Ata vazhduan me aktitvetet e mëhershme fshehurazi, vite me rradhë. Hartonin plane, planifikonin komplote nëpër tubime sekrete që organizonin.

Shejhus-sulltan Fani Muhamed Efendi, për ta kishte thënë: “nuk jam i bindur në sinqeritetin e Sabataj Zevit për të pranuar islamin, asnjëherë. Ai do rikthej organizimin e ndjekësve të tij, mirëpo këtë rradhë fshehurazi” dhe ndodhi ajo që kishte parashikuar!

9. Ata vazhduan me këtë metodë deri në ditët e sotit. Në atë kohë, mjeku personal i sulltanit ishte çifut, njihej me emrin Mustafa Feuzi Efendi, mirëpo emri i tij i vërtetë ishte Rafail Ebrabanil i cili kishte pranuar Islamin dhe djali i tij Muhamed Emin Efendi arriti të bëhej

shejhulislam. Ai ishte shejhulislami i parë nga të konvertuarit “dönme” emër ky me të cilin do njiheshin sabatajistët si lëvizje politike.

10. Sabatajistët, pas vdekjes së Sabataj Zevit1, u ndanë në tre grupe:, karkashistët, kabanistët dhe jakubistët. Të parët u morën me tregti, të dytët me tregti dhe politikë ndërsa të tretët – jakubistët, mësyen funksionet shtetërore. Qendrat e tyre ishin: Selaniku, Stambolli dhe Izmiri. Ata u shpërndanë edhe në shumë qytete tjera, mirëpo Selaniku ishte baza e tyre.

11. Numri i banorëve të Selanikut në vitin 1908 ishte 170 mijë, 80 mijë prej tyre ishin sabatajistë metodologjia e të cilëve ishte sekreti i plotë.

Studiuesi Zorlu, përveç pranimit se është një nga sabatajistët, thotë: “shumica e anëtarëve të Komitetit Bashkim dhe Përparim ishin sabatajistë”

Sabatajistët konsiderohen themelues të rrymës majtiste në Turqi.

12. Ilgaz Zorlu, gjithashtu, thotë: “mësuesi i Ataturkut Shemsi Efendi është sabatajist, ndërsa emir i tij i vërtetë është Simon Zvi, njohës i Teuratit dhe Talmudit”

Sabatajistët u fokusuan në arsimimin e fëmijëve të tyre për t’i bërë bërthamë të hapjes së shkollave me planprograme perëndimore. Ata kishin mbështetjen e të pasurve nga sabatajistët, ndërsa Ataturku ishte njëri nga ata që kishte dalur nga ato shkolla.

13. Ilgaz Zorlu, për gjyshin e tij thotë: ai paraqitej si musliman ndërsa fshehurazi punonte për frocimin e sabatajizmit. Ai, në shkollën të cilën e kishte themeluar, i mësonte nxënësit si të fshehin sabatajizmin e tyre. Ai mbante mësime rreth Teuratit dhe Talmudit dhe kontribuonte në tubimin e sabatajistëve.”

Emir i shkollës së gjyshit të tij ishte “Shkrimtarët e përparimit – Fevzije”

14. Shemsi Efendi (Simon Zvi), synonte mbështetjen e sabatajistëve në Selanik. Gjatë luftës ballkanike u shpërngul në Stamboll dhe atje themeloi shkollën e mesme “Përparimi”. Edhe aty nisi të tubojë nxënës derisa vdiq në vitin 1917 dhe u varros në Yskydar, në varrezat “Bylbylderesi”. Në hyrjen e këtyre varrezave është një xhami me emrin Fevzije Hatun, e ndërtuar nga familjet selanikase në vitin 1882 dhe e sponzorizuar nga shkolla Fevzije.

15. Shkolla Fevzije – drejtori i saj Xhavid Beu dhe 10 themeluesit tjerë, që të gjithë ishin sabatajistë. Sabatajistët varrosen në Bylbylderesi.

Pas themelimit të republikës turke në vitin 1923, u bë një marrëveshje me Greqinë për shkëmbimin e banorëve, rumelitë e Turqisë në Greqi ndërsa muslimanët e Greqisë në Turqi.

16. Sabatajistët kërkuan nga grekët të mos largohen nga Greqia duke thënë: “edhe pse e shfaqim Islamin, ne jemi çifut nga Brenda”. Mirëpo mijëra sabatajistë, edhe përkundër dëshirës së tyre, u dërguan në Turqi, që të gjithë me arsimim të lartë dhe shumica e tyre zotëronin së paku dy gjuhë.

Këtu është e udhës të përmendim që Truqia kishte humbur një numër të madh të të arsimuarve të saj në luftë dhe kjo është arsyeja që hasnim në një numër të madh të sabatajistëve në pozitat shtetërore.

17. Për shkak përvojës së tyre të gjërë tregtare, ata arritën të mbizotëronin ekonominë, ndërsa postet e larta i morën për shkak mungesës së kuadrove, aq sa, u bë e njohur nga presidenti i atëhershëm Ismet Inonu, thënia: “do presim në stacionin e trenit në Ankara dhe kur të shohim dikë me kostum dhe kravatë, do ta punësojmë në ministrinë e jashtme.”

Pra, futën nën kontroll sistemin arsimor dhe atë ekonomik.

18. Armiku më i madh i sabatajizmit ishte shteti osman apo Islami dhe ligjet e tij. Ata qenë mishëruar me laicizmin dhe majtizmin, ndërsa të rinjtë i rekrutuan kurndër osmanëve dhe Islamit. Ilgaz Zorlu – sabataisti, thotë: “laicizmi nuk është fe, mirëpo sabatajistët e shndërruan në fe”

Pra, ata arritën që laicizmin ta kthenin në fe, e bënë të dashur për njerëzit dhe kështu i larguan nga feja dhe historia e tyre.

19. Një nga intrigat e tyre më të rënda ka qenë shpikja e tarikateve sufiste dhe nëpërmjet tyre kanë nxirë imazhin e fesë dhe ligjeve të saj.

Fatma Erig thotë: “kur e pyetnim gjyshen tonë pse nuk falet, na përgjigjej: ne jemi kemalistë, nuk jemi nga të konvertuarit (donme) të Selanikut. Pra, ata kishin këtë përgjgije: ne jemi ataturkistë, kemalistë.”

20. Majtizmi dhe kemalizmi konsiderohen qendra e sabatajizmit, edhe pse ata kanë njerëz edhe tek djathtistët dhe grupet religjioze, mirëpo zemra e këtij sekti është tek majtistët.

Kryeministri i dytë i Izraelit Yitzak Ben-Zvi, urdhëroi konsulin e tij në Stamboll të shkruante raporte rreth sabatajistëve në Turqi. Këto raporte ekzistojnë në arkivën izraelite, ashtu siç thkeson Ilgaz Zorlu.

21. Sabatajistët mbizotëruan edhe sferën e kinemasë dhe publicistikës. Kompania e parë kinematografike në Turqi ishte Ipek Film, pronarë të së cilës ishte familja Ipekxhi dhe tashmë nuk është sekret se kjo familje i përket sektit sabataj.

Kjo kompani bashkëpunonte me redaktorin Muhsin Ertogrul për prodhimin e filmave sipas stilit perendimor. Edhe ministri i jashtëm turk Cem Ipekxhi ishte nga e njejta familje.

22. Kur u arrestua Nazim Hikmet në vitin 1933, familja Ipekxhi nuk hoqi dorë nga ai. Stërgjyshi i tij ishte Muhamed Ali Pasha (jo ai i Egjiptit), nga çifutët e Polonisë, emri i vërtetë i të cilit ishte:

Ludving Kark Frederik Detroid. Ai u vendos në shtetin Osman, ndryshoi emrin, arriti të bëhej zyrtarë shtetëror, pra ishte çifut sabatajist.

23. Dinç Bilgin, lider dhe pronar i medieve në kohën e tij, gjithashtu është sabatajist. Ai kishtë nën pronën e tij gazetën ‘Sabah’ dhe kanalin televiziv Atv, kompaninë Fotom Mashin, aksionar në Show-tv dhe pronar i EtiBank. Ai ishte nga Izmiri. Në atë kohë kishte mundësi për të ndryshuar opinionin publik nëpërmjet mjeteve të forta të informimit. Ai luajti një rol të rëndësishëm në grushtshtetin kundër Erbakanit me 28 shkurt.

24. Sabatajistët, perveç shtetit, depërtuan në bektashizëm aq sa nga rradhët e tyre patën shejhulislam. Sabatajistët karkashian depërtuan (në mënyrë sekrete) në tarikatin bektashian ndërsa sabatajistët kabanist në tarikatin mevlanij, kah fundi i shtetit Osman.

Në fund: sekreti i sabatajistëve është mbuluar në varrin e Shemsi efendiut, mësuesit të Ataturkut, mbi varrin e të cilit shkruan:

“E fsheha dhe nuk e thash, është vënë në gjumë derti im sekret”

Ela Kravan, studiuese dhe eksperte për çështjet turke.

Referencat e shkrimit:

1. Sabatay Sevi ve sabetaycilarin gelenekleri, prof: Abraham Galante

2. Yahudi turkler yahut sabeteycilar, Mehmet Shevket Eygi

Përktheu nga arabishtja:

Agim bekiri

10/02/2021

Dr. Vedah Hanfer
Përktheu: Dr. Amel Kurtishi

(publikuar në http://shenja.tv/revista2/109/109)

Momentet e historisë botërore, që e vendosin ose e asgjësojnë/ndryshojnë rendin ndërkombëtar, si zakonisht iniciohen/lancohen nga ngjarje identike për nga tiparet. Prej tyre, lufta është një fenomen me konsekuencat më të theksuara. Pastaj në radhë janë pandemitë, murtajat ose sëmundjet me shtrirje dhe pasoja globale. Nga murtaja e Justinianit (vitet 541-542) deri te “Vdekja e zezë” (vitet 1346-1351), murtajat dhe pandemitë e kanë luajtur rolin e tyre në ndryshimin e marrëdhënieve ndërkombëtare. Ka shumë gjasa që historianët e ardhshëm pandeminë Covid 19 do ta konsiderojnë si një moment kyç/ moment kthese në historinë e sistemit ndërkombëtar dhe të rendit global.
Coronavirusi nuk është thjesht një krizë shëndetësore, as që është, në mënyrë individuale, vetëm krizë politike, ekonomike, shoqërore, krizë e sigurisë dhe krizë ndërkombëtare. Ajo në fakt është një krizë e kombinuar, një meta-krizë e cila si e tillë do të sjell pasoja në gjitha aspektet e jetës njerëzore dhe do të ndikojë në sistemin ndërkombëtar. Ky shkrim, në mënyrë specifike do të fokusohet në shpërndarjet/degëzimet gjeo-politike të kësaj krize dhe në implikimet e saj mbi ardhmërinë e sistemit dhe rendit botëror. Si duket, ne, në këtë kohë, po e shkruajmë historinë e së ardhmes. Në vend të arkivave, pikat tona të referencës do të janë imagjinatat tona.
Sidoqoftë, imagjinata jonë do të jetë historikisht e vetëdijshme dhe e përgjegjshme, që do të thotë që ne do t’i marrim parasysh proceset e ngjashme historike duke ngelur të orientuar drejtë ardhmërisë. Si fenomene të jashtëzakonshme, këto kriza globale e përshpejtojnë rrjedhën e historisë, i theksojnë trendet ekzistuese dhe rezultojnë me përfundime të veçanta. Edhe pandemia e Coronavirusit do të ketë pasoja të ngjashme mbi sistemin global.
Për ata që kanë lindur pas Luftës së Dytë Botërore, ose ata që përvojat e tyre formuese i kanë jetuar në këtë periudhë, rendi ndërkombëtar liberal, me orientim qendror perëndimor, dukej të jetë produkti i natyrshëm i një kursi të jashtëzakonshëm të historisë dhe proceseve historike. Megjithatë një lexim i tillë është refleksion i hegjemonisë intelektuale të perëndimit. Nëse jo ndryshe, është fakt që periudha pas lufte ishte një moment i pazakontë dhe i veçantë në historinë njerëzore. Covid 19 edhe më tutje do ta theksoje veçantinë e asaj që për dekada llogaritej si normë në sistemin ndërkombëtar. Për të qenë më të saktë, pandemia e Coronavirusit dhe reagimet ndaj saj kanë hedhur dritë mbi natyrën thërrmuese të rendit botëror, me tiparin e tij të centrizmit perëndimor. Kjo krizë veçanërisht ka demonstruar mungesën e lidershipit, planifikimit strategjik dhe mungesë të imagjinatë në SHBA-të, si dhe rrënimin e hegjemonisë së saj. Këto tipare nuk e pasqyrojnë vetëm atë që po ndodh tani. Ato gjithashtu paralajmërojnë tiparet e rendit global që do të vijë pas pandemisë.

Lidershipi-mungesa dhe dobësimi i hegjemonit
Bota ka nevojë për një Plan të ri Marshall-i dhe jo për një fond Marshall-i.

Duke u përballur me vështirësitë ekonomike, që ndjehen në të gjithë botën, por veçanërisht në tregjet në zhvillim të Evropës Jugore, thirrja për një Plan të ri Marshall për të vendosur nën kontroll këtë stuhi ekonomike jehon gjithandej. Ngjashëm me Planin Marshall i vitit 1948, i cili, përmes programit të tij financiar me vlerë 12 miliardë dollarë, luajti një rol të rëndësishëm në rindërtimin ekonomik të Evropës së shkatërruar nga lufta, edhe i ashtuquajturi Plani i ri Marshall supozohet të luajë një rol të ngjashëm. Përkundër këtyre thirrjeve të përsëritura për një Plan të ri Marshall, ndryshimi midis atij origjinal dhe këtij që aktualisht propozohet është shumë i madh. Ajo që u ofrua në vitin 1948 nuk ishte thjesht një fond Marshall-i (prej SHBA-së për Evropën perëndimore), si shihet edhe nga vet emri bëhej fjalë për një plan të bazuar në premisën e vizionit politik, që synonte gjenerimin e aksionit kolektiv dhe bashkëpunimit mes vendeve të Evropës perëndimore. Plani ngritej mbi lidershipin e qartë politik të SHBA-ve si dhe mbi aksionin kolektiv të vendeve të Evropës perëndimore në riorganizimin e skenave të tyre politike dhe ekonomike. Planit Marshall, që sot po diskutohet i mungojnë të gjitha këto tipare dhe karakteristika. Mungon plani, mungon vizioni, mungon udhëheqësia politike. Prandaj, në rastin më të mirë ne flasim për një Plan Marshall-i që ka pak gjasa të zgjidh një meta-krizë kaq të ndërlikuar që për momentin e përjetojmë.

Nga lufta kundër terrorizmit drejtë luftës kundër virusit: rënia dhe rrënimi i hegjemonisë amerikanë

Kultura politike në Amerikë është e mësuar të shpall luftë kundër dikujt. Prej Xhimi Karterit i cili e shpalli luftën energjetike, duke iu referuar pasojave afatgjata të ndërprerjeve të shpeshta në prodhimin e derivateve të naftës nga vendet e OPEC-ut në vitin 1973, nëpërmjet Reganit i cili e shpalli luftën kundër forcave të së keqes/perandorisë famëkeqe (në kontekst të luftës kundër Bashkimit Sovjetik) deri te luftërat kundër terrorizmit tek presidentët e fundit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, erdhi epoka e Trumpi-it i cili e deklaroi luftën kundër virusit kinez. Si duket politika e jashtme e Amerikës është e varur nga shpallja e luftës kundër dikujt. Nga këto luftërat, lufta kundër terrorizmit, ka pasur pasoja më të mëdha duke e shterur energjinë politike të SHBA-ve si dhe duke e shtrembëruar orientimin e saj strategjike dhe imagjinatën gjeo-politike.
Kjo luftë kundër terrorizmit, në përmasa të gjera, kishte për premisë leximin e politik dhe strategjik që botën islame e vendosi në pozitën esenciale të “tjetrit” përballë politikës së jashtme të Amerikës dhe sistemit të vlerave që ka deklaruar. Edhe pse kjo luftë fitoi rëndësi globale pas sulmeve të 11 shtatorit, themelet intelektuale për këtë luftë u hodhën shumë më herët. Mendimtarët si Samuel Huntington dhe Bernard Lewis e konsideronin të pashmangshme përplasjen midis perëndimit dhe botës islame, me një përkufizim nebuloz dhe arbitrar, përplasje kjo e cila ishte e bazuar në dallime civilizuese dhe aspirata. Në këto shkrime islami thjesht e ka zëvendësuar Bashkimin Sovjetik/Komunizmin si “tjetri” bazik përballë Perëndimit në realitetin e menjëhershëm pas Luftës së ftohtë. Ky disponim intelektual dhe politik e ka mjegulluar vizionin strategjik të SHBA-ve dhe ka konsumuar sasi pafund të resurseve të saj. Në të njëjtën kohë, ky proces ka krijuar mundësi për Kinën dhe Rusinë. Në fakt, përderisa SHBA-të ishin të zënë me ndjekjen e fantazmave nëpër shpella dhe shkretëtira në Lindjen e Mesme, Kina dhe Rusia filluan të hedhin themelet për dominimin dhe ndikimin e tyre ndërkombëtar. Luftërat e SHBA-ve në Afganistan dhe Irak në realitet ishin gabime, të argumentuara, strategjike, trashanike dhe me përmasa epike. Të njëjtat luftëra mund të llogariteshin si dhurata strategjike nga SHBA-të për Kinën. Në një kohë kur Amerika ishte e zënë duke e stërlodhur vetën në Lindjen e Mesme, Kina pa kokëdhimbje e përshpejtonte ngritjen e saj “paqësore” (do e kishim shtuar edhe fjalën “të patrazuar”) në skenën ndërkombëtare. Kështu, rezultati kumulativ i marrëzive strategjike të SHBA-së përmes politikës së luftës kundër terrorit është i vetëkuptueshëm.
Pandemia që ndodh, gjeneron edhe pyetje të tilla si: A do të fitojë dimensione kulturore, ekonomike, politike dhe ushtarake lufta e SHBA-së kundër virusit “Kinez”? A janë SHBA-të gati të zëvendësojnë luftën e tyre kundër terrorit, me një luftë të re, kundër formave pandemike të “prodhuara nga Kina”? Përgjigjet e sakta për këto pyetje sigurisht do të jepen nga historianët e ardhshëm, edhe pse, të gjitha shenjat e hershme tregojnë se SHBA-të po e ndjekin këtë pistë/rrugë. Për më tepër, diplomacia me anë të ndihmës ndërkombëtare që e praktikon Kina që nga shpërthimi i krizës si dhe qasja e saj “bashkëpunuese” është në kontrast të dukshëm me politikën e vetë-fokusimit në SHBA-të. Kjo e shton një shije politike dhe ideologjike në garën SHBA-Kinë, e cila më parë, në thelb, kishte qenë ekonomike për nga natyra.
Politika e luftës amerikane kundër terrorit ka nxjerr në pah rënien dhe rrënimin e qartë të dominimit amerikan në çështjet ndërkombëtare dhe kjo pandemi si duket do ta përshpejtojë këtë trend. Nga shpërthimi i pandemisë së Coronavirusit mesazhi që SHBA-të e dërguan në botë ishte: Nuk kemi ide si ta menaxhojmë vetvetiu këtë krizë. Poashtu nuk kemi mundësi ta luajmë rolin e liderit në përpjekjet ndërkombëtare në këtë luftë. Do të jemi egoistë në përballje me këtë pandemi (pasi një tendencë e tillë u shfaq qartë në përpjekjen e saj për përvetësuar vaksinat e zhvilluara nga Gjermania). Rezultati i kësaj krize dhe natyra e trajtimit të saj në nivelin kombëtar dhe global janë shenja të asaj që mund të pritet në rendin botëror post-pandemik.

Rendi botëror post-pandemik
Zvogëlimi i varësisë globale prej Kinës dhe rajonalizimi i prodhimtarisë

Kjo pandemi zbuloi varësinë shqetësuese të botës ndaj Kinës nga pikëpamja e industrisë prodhuese. Një shembull i mirë i kësaj varësie është ironia e faktit që Kina, vendlindja e Coronavirusit, në të njëjtën kohë është vendi ku prodhohen shumica e maskave dhe respiratorëve tek të cilët tani të gjithë mbështeten në luftën e tyre kundër pandemisë. Ky realitet e ilustron forcën por edhe dobësinë e Kinës. Për më tepër, Kina ka përdorur aftësinë e saj prodhuese për PR (reklamë), dhe në të njëjtën kohë e zotëron aftësinë e shndërrimit të kësaj përparësie në armë kundër kundërshtarëve të saj. Megjithatë, kjo periudhë ka shërbyer edhe si një thirrje zgjimi për pjesën tjetër të botës. Globalizimi ekonomik tani do të duhet të bëhet i ndërgjegjshëm politikisht dhe gjeo-politikisht, me qëllimin kryesor të zvogëlohet varësia ekonomike e botës nga Kina dhe kapaciteteve prodhuese që i ka.
Më pas, mund të presim që ndërmarrjet multinacionale t’i nënshtrohen një procesi të ri-nacionalizimit të pjesshëm në aktivitetet e tyre ekonomike, një proces i cili do të krijojë humbës, por edhe fitues. Tregjet në zhvillim me baza më të mira industriale, me forca pune të afta dhe afërsia me qendrat kryesore ekonomike të botës do të sigurojnë mundësi të mirë për të korrur përfitimet nga ky proces. Nga aspekti ekonomik, mund të argumentohet/vërtetohet se në ekuilibrin midis globalizimit ose rajonalizimit të zinxhirëve të prodhimit, ndryshimi do të favorizojë këtë të fundit duke hapur rrugë për zhvillimin e njësive rajonale të zinxhireve të prodhimit dhe furnizimit. Rajonalja do të fitojë rëndësi. Më konkretisht, në lidhje me tregjet evropiane, Turqia, vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore si Polonia do të jenë përfituesit e këtij procesi, ndërsa në tregun e Amerikës së Veriut, Meksika do të gëzojë avantazhe të ngjashme.

G2 botë pa lider:

Rendi botëror amerikano-centrik tashmë për një kohë të konsiderueshme po shpërbëhet dhe pandemia momentale vetëm se do ta përshpejtojë dhe thellojë këtë proces. Në vend të tij ne jemi dëshmitarë të paraqitjes të një rendi/status quo ndërkombëtar në të cilin SHBA dhe Kina do të jenë dy superfuqitë më të rëndësishme. Megjithatë rendi botëror në rritje nuk do të jetë ekskluzivisht i përqendruar rreth dy boshteve Amerikës dhe Kinës. Gjegjësisht, rendi i ri ndërkombëtar do të jetë më pak i ngurtë dhe më fluid dhe do të mundësoje që fuqitë relative rajonale të vendeve të G20, të rrisin ndikimin e tyre në marrëdhëniet ndërkombëtare.
Në një mënyrë fillon era e dy fuqive të mëdha G2 dhe asnjëra nuk është dominuese në kohë që grupimet rajonale do të bëhen më të rëndësishme.

Një ndarje e gjeo-politikës dhe gjeografisë:

Ngritja e Kinës dhe Rusisë në çështjet ndërkombëtare ka sinjalizuar rritjen e ndikimit të gjeo-politikës në politikën ndërkombëtare, duke i dhënë fund fitores së vet-glorifikuar liberale e cila gjoja i dha fund erës së garave gjeo-politike në rrafshin e çështjeve ndërkombëtare. Me siguri që gjeo-politika është përsëri faktor në marrëdhëniet ndërkombëtare. Dallimi është që ajo shoqërohet me zvogëlimin e rëndësisë së gjeografisë kur bëhet fjalë për trajtimin e sfidave globale.
Pandemia aktuale është një demonstrim i qartë se në rastin e llojeve të ndryshme të viruseve, në çështjen e ndryshimeve klimatike, në problemin me mungesën e ujit, me ndotjen e ajrit dhe me sigurinë kibernetike, gjeografia, gjithnjë e më pak, ka rëndësi. Këto çështje do të kërkojnë një përgjigje globale për të zbutur pasojat e tyre globale. Prandaj, përderisa ngritja e gjeo-politikës paraqet copëzimin e botës në zona të ndryshme të ndikimit, zvogëlimi i rëndësisë së gjeografisë do të thotë që ne duhet ta trajtojmë botën si një njësi të vetme, duke i trajtuar krizat e sipërpërmendura. Ky tension midis gjeopolitikës dhe gjeografisë hedh në publik një mori pyetjesh. Një pyetje e tillë dhe jo më pak e rëndësishme është: A mundet të vendoset një rend apo kornizë ndërkombëtare pa parime të përbashkëta, pa sisteme vlerash që i ndajmë madje edhe pa interesa të fshehura të përbashkëta? Në fund të fundit, arkitektura e mëparshme e rendit botëror nuk pasqyronte vetëm sistemet e vlerave dhe parimet e hegjemonit, por gjithashtu u shpërbente edhe interesave të tij. Ekzistojnë lidhje intime midis vlerave/parimeve të deklaruara të hegjemonit dhe interesave të tij të fshehura. Lidhja e Kombeve, në thelb, ishte një përfaqësim strukturor i vizionit britanik për rendin botëror, ndërsa sistemi i OKB-së dhe Bretton Woods-it shërbyen të njëjtin qëllim, për një rend botëror të dominuar nga SHBA-të. Në të njëjtën trajtë edhe Pax Britannica ose Pax-Americana kishin intenca internacionaliste. A erdh koha e Pax Chinica? Tensionet gjeo-politike mes Pax Americana në rënie dhe kornizës Pax Chinica në rritje do të dobësojë kapacitetin global që të trajton sfidat dhe rreziqet që nuk njohin kufi.
Pandemia e Coronavirus me çdo ditë e përshpejton shfaqjen e një rendi të ri ndërkombëtar, pasojat do të jenë shumë më të mëdha dhe shumë më të thella se sa kriza shëndetësore e shkaktuar nga e njëjta pandemi.