Pyetje: Kush është përkufizimi i teuhidit dhe cilat janë llojet e tij?
Përgjigje: Teuhidi gjuhësisht rrjedh prej foljes “vehhade-juvehhidu” d.m.th. veçoritë dhe cilësitë e një objekti a subjekti i ka bërë një. (njësoi, e bëj të njësuar një gjë unifikoi, Fjalori i shqipes sotme, fq. 885)
Kjo nuk arrihet përveç se me mohim dhe pohim, mohimi i dispozitës nga çdo gjë tjetër dhe pohimi i të njëjtës për të njësuarin.
Ne themi: Njeriu nuk mund të ketë teuhidin e plotë përderisa nuk dëshmon se nuk ka zot përveç All-llahut, në këtë rast ai mohon çdo zotërim e pastaj të njëjtën gjë ia përshkruan All-llahut. Sepse mohimi i plotë është zhdukje e plotë, ndërsa pohimi i plotë nuk pengon edhe pjesëmarrjen e dikujt tjetër në zotërim.
Sikurse nëse thotë: “Filani është në këmbë”, ti këtu ke pohuar se ai është në këmbë, por nuk do të thotë se vetëm ai është në këmbë, e nëse thotë: “Asnjëri nuk është në këmbë”, këtu ke mohuar plotësisht d.m.th., se askush nuk është në këmbë, e kur thotë: “Asnjëri nuk është në këmbë përveç Zejdit”, këtu ti e ke veçuar Zejdin se vetëm ai është në këmbë, sepse ke mohuar se dikush tjetër është në këmbë. Kështu është kuptimi i Teuhidit. Besimi
Pra, kuptuam se teuhidi nuk mund të quhet teuhid përderisa në të nuk ka mohim dhe pohim.
Llojet e teuhidit bëjnë pjesë në një përkufizim të përgjithshëm, ai është: “Njësimi i All-llahut, subhanehu ue teala, gjërat të veçanta për Atë.”. Llojet e teuhidit sipas asaj që i kanë përmendur dijetarët janë tre:
- Teuhidi rububijeh (i krijimit, i sundimit dhe i zotërimit)
- Teuhidi uluhijeh (i ibadetit)
- Teuhidi i cilësive dhe emrave të bukur të All-llahut.
Këtë e kanë kuptuar gjatë leximit, përcjelljes dhe vëzhgimit në ajete dhe hadithe, ku edhe kanë parë se këto mund të jenë llojet e teuhidit dhe i kanë ndarë në këtë mënyrë.
- Teuhidi rububijeh: Ky është: “Njësimi i All-llahut, subhanehu ue teala, në krijim, sundim dhe rregullim”, sqarimi i kësaj është kështu:
E para: Sa i përket njëshmërisë së Tij në krijim, ajo është: All-llahu Vetë është krijues i çdo gjëje dhe nuk ka krijues përveç Tij.
All-llahu subhanehu ue teala, ka thënë: “A ka krijues përveç All-llahut që ju furnizon prej Qiellit dhe Tokës, nuk ka zot përveç Tij…”. (Fatir 3); po ashtu ka thënë duke na qartësuar të kotën e zotërave të pabesimtarëve: “Atëherë pra, a është Ai që krijon njësoj, sikurse ai që nuk krijon? A nuk po mendoni?” (en-Nahël, 17).
Vetëm All-llahu, subhanehu ue teala, është Krijues, Ai ka krijuar çdo gjë dhe ka caktuar çdo gjë.
Krijimi i Tij përfshin çdo gjë, krijimin që ai e bën drejtëpërsëdrejti dhe veprat e krijesave të Tij.
Pikërisht për këtë shkak edhe imani plotësohet atëherë kur të besosh se All-llahu është Krijues i veprave të robërve të Tij, si dhe ka thënë: “All-llahu ju ka krijuar juve dhe atë që veproni”. (es-Saffat 96).
Si mund të jetë ndryshe, kur dihet se vepra e njeriut është prej cilësive të tij, e njeriu është krijesë e All-llahut, pra Krijuesi i një gjëje është edhe Krijues i cilësive të tij, si dhe çështja se vepra e njeriut ndodh me fuqinë dhe dëshirën e plotë të njeriut, ndërsa këto të dyja (dëshira dhe fuqia) janë krijesa të All-llahut, e dihet se Krijuesi i shkakut është edhe Krijues i rezultatit.
Nëse dikush thotë: Si mund të pajtojmë këtë (njëshmërinë e All-llahut, subhanehu ue teala, në krijim) kur krijimi ndonjëherë i përshkruhet edhe tjetërkujt përveç All-llahut, sikurse ajeti: “I Lartësuar qoftë më i Miri i krijuesve”, (el-Mu’minun 14), si dhe fjala e Resulull-llahut, sal-lall-llahu alejhi ue sel-lem, për piktorët: “…e do të ju thuhet atyre: jipuni shpirt këtyre që i krijuat”[1]?
Përgjigje: Se çdokush përveç All-llahut nuk krijon ashtu si krijon All-llahu, ngase ata nuk munden të shpikin gjë nga ajo që nuk ekziston, e as ta ngjallin të vdekurin.
Krijimi i njeriut nuk bëhet ndryshe vetëm se nëpërmjet transformimit apo ndryshimit të cilësive të një gjëje, e ajo në të vërtetë, prapë është krijesë e All-llahut, subhanehu ue teala.
Piktori p.sh. nëse vizaton diçka, ai nuk ka bërë asgjë të re, gjënë më të madhe që ka bërë është se ka transformuar diçka në diçka tjetër, ashtu sikurse dheun e bën në formë të devesë apo zogut si dhe me ngjyrosjen e tij e transformon ngjyrën dhe fletën e bardhë në një vizatim të ngjyrosur, e në realitet, edhe ngjyra, edhe fleta e bardhë janë krijesa të All-llahut, subhanehu ue teala.
Ky është dallimi mes atij krijimi që i përshkruhet All-llahut dhe atij krijimi që i përshkruhet dikujt tjetër. Pra, vetëm All-llahu është i Vetmi që mund të krijojë.
E dyta: Njësimi i All-llahut me sundim. Ai është i Vetmi Sundues, Ai thotë: “Qoftë i lartësuar Ai në dorë të të Cilit është sundimi, Ai është i Plotëfuqishëm mbi çdo gjë”. (el-Mulk 1); po ashtu ka thënë: “Thuaj: Në dorë të kujt është mbisundimi i gjithçkaje? Ai mbron çdo gjë, ndërsa kundër Atij nuk ka asnjë mbrojtës…”. (el-Mu’minun 88).
Sunduesi i plotë që përfshin çdo gjë në Gjithësi është All-llahu, subhanehu ue teala.
E nëse sundimi i përshkruhet edhe dikujt tjetër, ky sundim është sundim sipërfaqësor, sikurse thotë All-llahu, subhanehu ue teala: “…ose aty ku ju i sundoni çelësat…” (en-Nur 61); po ashtu ka thënë: “Përveç me bashkëshortet e tyre ose ato që i kanë nën sundimin (pronësinë) e tyre” (el-Mu’minun 6), e kështu me radhë, ku aludohet se edhe dikush tjetër paska sundim (pronësi).
Por ky sundim nuk është i plotë sikurse sundimi i All-llahut, subhanehu ue teala, ai është sundim i mangët dhe i kufizuar.
Kur është e mangët atëherë ajo nuk përfshin çdo gjë. Pasuria që është nën sundim të Zejdit nuk mund ta ketë edhe Amëri dhe ajo që është nën sundim të Amërit nuk mund ta ketë Zejdi.
Po ashtu thamë se ky sundim është edhe i kufizuar, ngase njeriu nuk mund të bëjë me atë që sundon përveç asaj që ia ka lejuar All-llahu, azze ue xhel-le, në të.
Për këtë shkak Resulull-llahu, sal-lall-llahu alejhi ue sel-lem, ka ndaluar te humbet pasuria për së koti dhe All-llahu, subhanehu ue teala, ka thënë: “Dhe mos e leni në dorë të mendjelehtëve pasurinë, të cilën All-llahu e ka bërë mjet jetese për ju…”. (en-Nisa 5).
Këto janë argumente se sundimi i njeriut është i mangët dhe i kufizuar, në dallim me sundimin e All-llahut, azze ue xhel-le, sundim që është i përgjithshëm që përfshin çdo gjë dhe sundim që është i pakufizuar, sepse All-llahu, azze ue xhel-le, bën me të ç’të dojë dhe nuk do të pyetet për të, ndërsa ne do të pyetemi.
E treta: Zotërimi. All-llahu, subhanehu ue teala, është i Vetmi që zotëron. Ai i zotëron krijesat e Tij, Ai zotëron Qiejt dhe Tokën, ashtu si ka thënë: “Ja, vetëm Atij i takon krijimi dhe zotërimi, i Lartë është All-llahu, Zoti i botërave”. (el-A’raf 54).
Ky zotërim është i plotë, pa të nuk bëhet gjë dhe atë nuk e kundërshton gjë.
E zotërimi që është te disa njerëz, sikurse zotërimi i njeriut mbi pasurinë, fëmijët, shërbëtorët etj., është zotërim i ngushtë, i kufizuar dhe i përcaktuar.
Me këtë që sqaruam deri këtu po shohim vërtetësinë e fjalës tonë për teuhidin se ai është: “Njësimi i All-llahut, subhanehu ue teala, në krijim, sundim dhe rregullim”.
Lloji i dytë. Teuhidi Uluhijeh: Ai është: “Njëshmëria e All-llahut, azze ue xhel-le, me adhurim (ibadet)”.
Në atë mënyrë që njeriu të mos marrë tjetër përveç All-llahut, subhanehu ue teala, për ta adhuruar dhe për t’u afruar tek ai ashtu si adhuron All-llahun dhe afrohet tek Ai.
Në këtë lloj teuhidi kanë devijuar idhujtarët, të cilët i ka luftuar Resulull-llahu, sal-lall-llahu alejhi ue sel-lem…
Ky është teuhidi me të cilin janë dërguar pejgamberët, me të cilin janë zbritur Librat bashkë me dy llojet e tjera, teuhidin rububijeh dhe atë të emrave të bukur dhe cilësive të All-llahut, subhanehu ue teala.
Ky është ai lloj i teuhidit për të cilin janë munduar më së shumti pejgamberët me popujt e tyre, janë munduar që ta mësojnë njeriun se nuk guxon të drejtohet me ndonjë lloj prej ibadeteve dikujt tjetër përveç All-llahut, xhel-le she’nuhu. Nuk guxon t’i drejtohet as ndonjë meleku të afërt, ndonjë pejgamberi të dërguar, ndonjë evlijasë dhe askujt prej krijesave.
Ngase adhurimi nuk është i vërtetë përveç se për All-llahun, azze ue xhel-le, e kush e len këtë pas dore ai është mushrik (idhujtar) dhe kafir (pabesimtar), edhe nëse e pranon teuhidin rububijeh dhe teuhidin e emrave dhe cilësive të All-llahut, xhel-le she’nuhu.
Po qe se dikush beson se All-llahu është krijues, sundues, zotërues i çdo gjëje dhe beson se ato emra dhe cilësi i përkasin vetëm Atij, por ai përveç All-llahut adhuron edhe dikë tjetër, këtij njeriu nuk i bën dobi besimi i tij në atë që thamë.
Nëse një njeri e beson teuhidin rububijeh dhe atë të emrave dhe cilësive të All-llahut me një besim të plotë, por shkon te ndonjë varr dhe e lut atë, ose ther kurban për të me qëllimin e afrimit tek ai, dije se ky njeri është mushrik, kafir dhe do të jetë përgjithmonë në Zjarr.
All-llahu, subhanehu ue teala, ka thënë: “Ai që i ka bërë All-llahut shok, All-llahu ia ka ndaluar këtij Xhennetin, e vend i këtij është Zjarri, atë ditë zullumqarët nuk do të kenë ndihmëtarë”. (el-Maide 72).
Atë e di kushdo që lexon Librin e All-llahut, azze ue xhel-le, se idhujtarët gjakun e të cilëve e kishte lejuar Resulull-llahu, sal-lall-llahu alejhi ue sel-lem, si dhe pasurinë e tyre, po ashtu edhe robërimin e grave dhe familjeve të tyre, të njëjtit besonin se All-llahu është Krijues i Vetëm dhe nuk dyshonin në të, por nga shkaku se ata adhuronin edhe dikë tjetër përveç All-llahut, i bën ata idhujtarë dhe merituan atë që merituan.
Lloji i tretë, teuhidi i emrave të bukur dhe cilësive (Teuhidul esmai ue sifat).
Ky është: “Njëshmëria e All-llahut, xhel-le she’nuhu, me atë që e ka emërtuar apo cilësuar Veten në Kur’an apo në Sunnetin e Resulull-llahut, sal-lall-llahu alejhi ue sel-lem.
Kjo bëhet ashtu që të pohojmë çdo emër dhe cilësi, të cilën e ka vërtetuar All-llahu pa kurrfarë ndryshimi, mohimi, përngjasimi apo përshkrimi të mënyrës”.
Është e domosdoshme të besohet ajo me të cilën All-llahu, subhanehu ue teala, e ka emërtuar ose cilësuar Veten në mënyrën e vërtetë si kuptohen ato emra dhe cilësi e jo si alegori, dhe kjo pa kurrfarë përshkrimi të mënyrës e pa asnjë lloj përngjasimi.
Në këtë lloj Teuhidi kanë devijuar shumë njerëz nga ky ummet, të cilët drejtohen nga Kibla dhe të cilët thonë se janë muslimanë.
Devijimi i tyre është në disa aspekte: ka prej tyre që e kanë tepruar në mohim apo “pastrim”[2], me të cilën gjë dalin edhe prej Islamit, ka prej tyre të cilët janë mesatarë dhe ka që janë afër Ehlu Sunnetit[3].
Besimi i Selefit[4] në këtë lloj Teuhidi është: All-llahu emërtohet dhe cilësohet me atë që Ai Vetë e ka emërtuar apo cilësuar Veten, duke i kuptuar ato emra dhe cilësi në kuptimin e drejtë të tyre pa kurrfarë ndryshimi, mohimi, përngjasimi apo përshkrimi të mënyrës.
Shembull për këtë: All-llahu, subhanehu ue teala, e ka emërtuar Veten e Tij “el-Hajjul Kajjum” (I Gjalli i Përjetshmi), e ne e kemi detyrim të besojmë se “el-Hajj” është emër prej emrave të All-llahut, azze ue xhel-le, siç e kemi detyrim të besojmë në atë që kuptohet prej këtij emri d.m.th. kuptojmë Jetën e plotë, të cilës nuk i ka paraprirë asgjë dhe nuk e pret mbarimi.
Po ashtu i Lartësuari e ka emërtuar Veten me “Semiië” (Dëgjues), e ne e kemi detyrim të besojmë se “Semiië” është emër prej emrave të All-llahut, xhel-le she’nuhu, dhe të besojmë në të njëjtën kohë se dëgjimi është edhe cilësi prej cilësive të Tij.
Kjo është ajo që kuptohet prej këtij emri dhe kësaj cilësie, e ai që thotë se është Dëgjues pa dëgjim ose ka dëgjim, por nuk dëgjon, kjo është diçka jonormale, krahaso edhe vetë!!
Shembull tjetër: All-llahu subhanehu ue teala thotë: “Jehuditë thanë ‘dora e All-llahut është e shtrënguar’. Qofshin të lidhura duart e tyre dhe qofshin të mallkuar për atë që u nxorri goja, përkundrazi Dy Duart e Tij janë gjerësisht të shtrira…”. (el-Maide 64).
Këtu All-llahu, subhanehu ue teala, thotë: “Dy Duart e Tij janë gjërësisht të shtrira…”, d.m.th. ia vërtetoi Vetvetes dy duar që qenkan të shtrira, e shtrirja në këtë rast ka për qëllim dhurimin e Tij të pamatshëm.
Neve gjithsesi na bëhet detyrim të besojmë se All-llahu, azze ue xhel-le, ka dy duar me të cilat dhuron shumë të mira, ku edhe e kemi detyrim që me zemrat tona të mos bëjmë paramendime e as të mos flasim diçka rreth atyre duarve, sikurse të tregojmë mënyrën e atyre duarve apo t’i përngjasojmë me duart e krijesave, sepse All-llahu, xhel-le she’nuhu, thotë: “Atij nuk i përngjason gjë, Ai është ‘Semiië’(dëgjues) dhe ‘Besiir’ (që sheh çdo gjë)”. (esh-Shuura 11); Po ashtu thotë: “Thuaj: ‘Zoti im ndaloi vetëm të këqijat e turpshme, qofshin haptas apo fshehtas. Ndaloi mëkatin, ndaloi shtypjen e tjetrit pa të drejtë, ndaloi t’i mvishni All-llahut shok pa patur kurrfarë argumenti dhe ndaloi të thoni për All-llahun atë që nuk e dini”. (el-A’raf 33); si dhe thotë: “Mos iu qas asaj për të cilën nuk ke njohuri, sepse të dëgjuarit, të pamurit dhe zemra, për të gjitha këto ka përgjegjësi”. (el-Isra 36).
Ai që mundohet t’i përngjasojë këto dy duar, ai e ka përgënjeshtruar ajetin: “Atij nuk i përngjason gjë, Ai është ‘Semiië’(dëgjues) dhe ‘Besiir’ (që sheh çdo gjë)”. Dhe e ka kundërshtuar urdhërin e Zotit, xhel-le she’nuhu, ku thotë: “Mos shpikni përngjasime për All-llahun…”. (en-Nahël 74).
Ai që dëshiron të tregojë mënyrën e këtyre duarve, çfarëdo mënyre qoftë ajo, ky ka thënë për All-llahun atë që nuk di dhe i është qasur asaj për të cilën nuk ka njohuri.
Po sjellim një shembull tjetër lidhur me cilësitë e All-llahut, azze ue xhel-le: qëndrimi i Tij mbi Arsh (Fron). All-llahu ka vërtetuar se Ai qëndron mbi Arsh, duke e përmendur këtë gjë shtatë herë në Kur’an, me fjalën: ‘Isteva’ (qëndroi, u ngrit) dhe fjalën: ‘alel Arsh’ (mbi Arsh).
Kur të kthehemi në gjuhën arabe e shohim se kur fjalën ‘isteva’ e pason pjesëza ‘ala’ kuptimi është lartësi dhe ngritje. Ashtu që kuptimi i fjalës së All-llahut: “I Mëshirshmi që u ngrit mbi Arsh” (Taha 5) dhe gjitha ajetet si ky, është se All-llahu, subhanehu ue teala, është ngritur me një ngritje që është e veçori vetëm për Të, jo si ajo e njohur për ne.
Kjo ngritje e All-llahut në kuptimin është ngritje reale ashtu siç e nënkupton fjala, dhe themi: Ai është i ngritur me një ngritje që vetëm Atij i përkon, nuk i përngjan ngritjes së njeriut mbi shtratin e tij, as lartësisë së tij mbi kafshët e as ngritjes së tij mbi anije, të cilën e ka përmendur All-llahu, xhel-le she’nuhu, ku thotë: “… dhe ka sjellë për juve anije dhe bagëti mbi të cilat udhëtoni, me qëllim që ju të hipni në to të sigurtë dhe pastaj që të përkujtoni Mirësinë e Zotit tuaj, kur të hipni në to dhe të thoni: ‘Lavdi i qoftë Atij që e ka nënshtruar këtë për ne dhe ne kurrë nuk do të mund ta kishim atë. Me të vërtetë që te Zoti ynë do të kthehemi”. (ez-Zuhruf 12-14).
Pikërisht për këtë, ngritja e një krijese mbi diçka nuk mund t’i përngjasojë ngritjes së All-llahut, subhanehu ue teala, ngaqë Atij nuk i përngjet asgjë.
Ka gabuar shumë ai që thotë se kuptimi i fjalës ‘isteva’ (u ngrit) është ‘istevla’ (e mbisundoi), sepse kjo është ndryshim i fjalëve nga vendi i duhur dhe kundërshtim i konsensusit të shokëve të Muhammedit, sal-lall-llahu alejhi ue sel-lem, dhe Tabiinëve (pasuesit e sahabeve).
Pastaj nga kjo tjetërsohen edhe shumë gjëra, të cilat nuk mund t’i nxjerrë goja e besimtarit kur është fjala për All-llahun, azze ue xhel-le.
Kur’ani Famëlartë padyshim se ka zbritur në gjuhën arabe, All-llahu, subhanehu ue teala, thotë: “Ne e kemi bërë atë Kur’an në arabisht, ashtu që ju të mendoni”. (ez-Zuhruf 3).
Kuptimi i fjalës për të cilën po flasim, në gjuhën arabe e ka kuptimin e ngritjes dhe përqëndrimit. Kuptimi i fjalisë: “isteva alel Arsh” d.m.th. u ngrit mbi të me një ngritje që i përkon vetëm Madhërisë dhe Lartësisë së Tij.
Ai që thotë se ‘isteva’ është me kuptimin e ‘istevla’, siç theksuam më lart, ky ka ndryshuar fjalën nga vendi i duhur sepse e ka mohuar kuptimin në të cilin aludon gjuha e Kur’anit – që është lartësimi – dhe ka vërtetuar kuptim tjetër të kësaj fjale, kuptim që është i kotë.
Pastaj tri gjeneratat e para të Islamit (Selefi) janë të një mendimi për kuptimin e kësaj fjale dhe nuk transmetohet as një shkronjë prej tyre ku e kundërshton këtë kuptim që treguam ne.
Kur në Kur’an na vjen një fjalë dhe nga komentimi i Selefit nuk transmetohet se ajo kuptohet ndryshe, atëherë ajo kuptohet ashtu si është, sepse edhe ata e kanë kuptuar në atë mënyrë.
E nëse thotë dikush: A ka ndonjë fjalë të qartë prej selefit ku e kanë komentuar fjalën ‘isteva’ me ‘ngritje’?
Themi: Po, ka transmetime të tilla, mirëpo edhe po të mos kishte pasur, thelbi është se Kur’ani dhe Sunneti kuptohen sipas gjuhës arabe dhe mund të thuhet, se kështu e kanë kuptuar edhe Selefi.
Sa i përket asaj nëse thuhet se ‘isteva’ e ka kuptimin e ‘istevla’, rrjedhimisht tjetërsohen edhe gjëra tjera, duke lënë të kuptohen gjëra të kota:
- Se Arshi para krijimit të qiejve dhe Tokës nuk paska qenë pronë e All-llahut, azze ue xhel-le, sepse All-llahu ka thënë: “Me të vërtetë Zoti juaj, All-llahu që krijoi qiejt dhe Tokën për gjashtë ditë, e pastaj ‘isteva’ (u ngrit)… ” (el-A’raf 54), d.m.th. All-llahu, xhel-le she’nuhu, nuk paska qenë Sundues i Arshit para krijimit të qiejve dhe Tokës.
- Sipas kësaj atëherë kemi të drejtë të themi se All-llahu u ngrit mbi Tokë (me kuptimin se e mbisundoi) apo mbi çkado qoftë prej krijesave të Tij, e kjo padyshim se është kuptim i pabazë dhe nuk i përkon All-llahut, subhanehu ue teala.
- Është ndryshim i fjalëve nga vendi i duhur.
- Është kundërshtim i konsensusit të Selefit –All-llahu qoftë i kënaqur me ta.
Shkurtimisht për këtë lloj teuhidi – teuhidit të emrave dhe cilësive – e kemi detyrim të përshkruajmë për All-llahun, subhanehu ue teala, atë që ia ka përshkruar Ai Vetes ose ia ka përshkruar Muhammedi, sal-lall-llahu alejhi ue sel-lem, duke i kuptuar ato në kuptimin e vërtetë pa kurrfarë ndryshimi, mohimi, përngjasimi apo përshkrimi të mënyrës së tyre.
Muhammed bin Salih el-Uthejmin
Burimi në gj. shqipe: albislam.com
[1] Buhariu (2105) dhe Muslimi (2106)
[2] Duke menduar se disa emra dhe cilësi nuk përkojnë me All-llahun, azze ue xhel-le, (sh.p.)
[3] Pasuesit e Sunnetit të Resulull-llahut, sal-lall-llahu alejhi ue sel-lem, sipas kuptimit të tre gjeneratave më me vlerë (sh.p.)
[4] Tri gjeneratave të para të Islamit të cilët e kanë ditur Islamin më së miri ngase kanë qenë më afër kohës së Resulull-llahu sal-lall-llahut alejhi ue sel-lem (sh.p.)